Hò hẹn với Bát Tràng

Đến thời học phổ thông, ngôi làng ấy lại được nhắc đến với ý nghĩa là một trong những làng nghề nức tiếng, trong bài thơ “Việt Bắc” nổi tiếng của nhà thơ Tố Hữu: Chiếu Nga Sơn, gạch Bát Tràng / Vải tơ Nam Định, lụa hàng Hà Đông...

Vậy mà ngót nửa thế kỷ sau, khi đầu đã hai thứ tóc, dịp Hội làng Bát Tràng mùa Xuân Ất Tỵ 2025, tôi mới đến được ngôi làng gốm danh bất hư truyền thuộc xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm, ngoại thành Hà Nội. Đây là một ngôi làng Việt cổ của nền văn hóa châu thổ Sông Hồng, có nghề làm gốm đã gần mười thế kỷ.

Theo các tài liệu cổ thư, Hội làng Bát Tràng xuất hiện đã trên dưới 500 năm. Đây là dịp để dân làng tưởng nhớ và tri ân công đức của các bậc thánh thần, Thành Hoàng làng và các vị tổ nghề; tôn vinh, quảng bá các giá trị văn hóa, lịch sử, tinh hoa làng gốm và nghệ thuật ẩm thực độc đáo.

Sân đình Bát Tràng trong ngày Hội làng. Ảnh: NGUYỄN THIỆN BẮC

Hội làng Bát Tràng được tổ chức hằng năm vào dịp Rằm tháng hai (Âm lịch), bao gồm hai phần: Lễ và Hội. Phần Lễ diễn ra với các hoạt động phong phú, đặc sắc riêng có, như: Dâng lễ thánh hiền; lễ rước kiệu; lễ cấp thủy; lễ tạ... Phần này do các bậc cao niên, tiên chỉ và chức sắc của làng chủ trì; với sự tham gia dâng lễ cung tiến của dân làng, các dòng họ và du khách thập phương. Phần Hội gồm các trò chơi dân gian, diễn xướng văn nghệ, thi đấu thể thao...

Thời kỳ đất nước đổi mới và hội nhập, Bát Tràng trở thành một địa chỉ du lịch thu hút đông đảo du khách trong nước và quốc tế. Theo đó, hội làng Bát Tràng còn có thêm nhiều sản phẩm du lịch hấp dẫn, như: Trưng bày sản phẩm gốm; trưng bày cây cảnh; tôn vinh các nghệ nhân; tổ chức lễ phóng đăng trên sông Hồng...

Hội làng Bát Tràng năm nay diễn ra trong 4 ngày, từ ngày 12 đến 15-3 (tức từ ngày 13 đến 16 tháng hai năm Ất Tỵ). Dịp này, dân làng tổ chức lễ đón Bằng chứng nhận Lễ hội Bát Tràng và Bằng chứng nhận Nghề gốm làng Bát Tràng là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Thật đúng là “Song hỷ lâm môn”, nên hội làng Bát Tràng năm nay được tổ chức quy mô, riêng phần tế lễ và thụ lộc ở đình làng có khoảng 3.000 người tham dự. Suốt những ngày lễ hội, từ đầu làng đến cuối làng tấp nập, dập dìu, rực rỡ, đông vui như Tết cổ truyền. Phần chính lễ diễn ra sáng ngày Rằm (15-2 âm lịch).

Du khách tham quan sản phẩm công nghệ mới tại Cửa hàng gốm sứ Thanh Ngát. Ảnh: NGUYỄN THIỆN BẮC

Nghi thức tế lễ kết thúc gần chính Ngọ, du khách và dân làng được ban tổ chức mời “thụ lộc”. Cỗ làng Bát Tràng cũng là một đặc sản ẩm thực nức tiếng xưa nay và gần đây còn là một sản phẩm du lịch hấp dẫn du khách trong và ngoài nước. Cũng là canh bóng, giò lụa, chả quế, gà hấp lá chanh, trâu xáo hành răm... đậm đà hương vị Việt, nhưng lại rất đặc trưng Bát Tràng. Đặc biệt, 2 món canh măng mực và mực xào su hào là “độc nhất, vô nhị”, không nơi nào ngon bằng.

Nữ doanh nhân Tô Thanh Ngát, chủ của 2 cửa hàng A22 ở Trung tâm thương mại Chợ gốm Bát Tràng, cũng là một nghệ nhân nổi tiếng với những món ngon tinh túy cổ truyền Bát Tràng. Chị cho biết: Hội làng năm nay có hơn 400 mâm cỗ, mỗi thôn chịu trách nhiệm 1 món. Tất cả đều do chị em phụ nữ trong làng tự tay chế biến. Tất cả đều là bí quyết gia truyền. Tất cả đều theo quy tắc nghiêm ngặt... Chẳng hạn như món canh măng mực: Phải dùng nước luộc gà, thêm nước canh nấm và nước luộc tôm hòa trộn với nhau, rồi nêm nếm các loại gia vị theo tiêu chuẩn. Phải chọn măng Tuyên Quang loại ngon, sau nhiều lần ngâm-luộc, thì dùng kim băng tước từng sợi nhỏ. Lại phải chọn mực Thanh Hóa còn tươi, bỏ yếm và râu, sau đó mang ra phơi “một nắng”, rồi cũng dùng kim băng tước từng sợi thật nhỏ. Trước khi nấu canh, mang mực và măng xào qua cho ngấm gia vị...

Canh măng mực và su hào xào mực trên mâm cỗ Bát Tràng. Ảnh: NGUYỄN THIỆN BẮC

Chúng tôi đến thăm từ đường họ Tô, cũng là nơi trưng bày hàng nghìn mẫu sản phẩm gốm sứ độc đáo, tinh xảo của ông Tô Thanh Sơn, 1 trong 6 thợ gốm của xã Bát Tràng được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú. Từ đường là một ngôi nhà cổ hơn 300 năm tuổi, cũng là một di sản kiến trúc hiếm có ở Bát Tràng. Riêng bể nước mưa trước sân có hàng chữ số đắp nổi 1916, tức là được xây dựng cách nay 109 năm...

Được biết, Nghệ nhân Ưu tú Tô Thanh Sơn xuất thân là dân văn chương. Ngôi từ đường kiêm Bảo tàng gốm sứ của ông còn là địa chỉ của khá nhiều văn nghệ sĩ từ Hà Nội, Kinh Bắc, xứ Đông, xứ Đoài... hội tụ.

MAI NAM THẮNG